เตภูมกกุสลวณฺณนา

[269] อิทานิ ยสฺมา สพฺพานิเปตานิ เตภูมกกุสลานิ หีนาทินา ปเภเทน วตฺตนฺติ, ตสฺมา เตสํ ตํ ปเภทํ ทสฺเสตุํ ปุน กตเม ธมฺมา กุสลาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ หีนนฺติ ลามกํฯ ตํ อายูหนวเสน เวทิตพฺพํฯ หีนุตฺตมานํ มชฺเฌ ภวํ มชฺฌิมํฯ ปธานภาวํ นีตํ ปณีตํ, อุตฺตมนฺติ อตฺโถฯ ตานิปิ อายูหนวเสเนว เวทิตพฺพานิฯ ยสฺส หิ อายูหนกฺขเณ ฉนฺโท วา หีโน โหติ, วีริยํ วา, จิตฺตํ วา, วีมํสา วา, ตํ หีนํ นามฯ ยสฺส เต ธมฺมา มชฺฌิมา เจว ปณีตา, จ ตํ มชฺฌิมญฺเจว ปณีตญฺจฯ ยํ ปน กตฺตุกามตาสงฺขาตํ ฉนฺทํ ธุรํ ฉนฺทํ เชฏฺฐกํ ฉนฺทํ ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา อายูหิตํ, ตํ ฉนฺทาธิปติโต อาคตตฺตา ฉนฺทาธิปเตยฺยํ นามฯ วีริยาธิปเตยฺยาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

อิมสฺมิํ ปน ฐาเน ฐตฺวา นยา คเณตพฺพาฯ สพฺพปฐมํ วิภตฺโต หิ เอโก นโย, หีนนฺติ เอโก, มชฺฌิมนฺติ เอโก, ปณีตนฺติ เอโก, ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติ เอโกฯ อิเม ตาว ฉนฺทาธิปเตยฺเย ปญฺจ นยาฯ เอวํ วีริยาธิปเตยฺยาทีสุปีติ จตฺตาโร ปญฺจกา วีสติ โหนฺติฯ ปุริโม วา เอโก สุทฺธิกนโย, หีนนฺติอาทโย ตโย, ฉนฺทาธิปเตยฺยนฺติอาทโย จตฺตาโร, ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนนฺติอาทโย ทฺวาทสาติ เอวมฺปิ วีสติ นยา โหนฺติฯ

อิเม วีสติ มหานยา กตฺถ วิภตฺตาติ? มหาปกรเณ (ปฏฺฐา. 2.14.1) หีนตฺติเก วิภตฺตาฯ อิมสฺมิํ ปน ฐาเน หีนตฺติกโต มชฺฌิมราสิํ คเหตฺวา หีนมชฺฌิมปณีตวเสน ตโย โกฏฺฐาสา กาตพฺพาฯ ตโตปิ มชฺฌิมราสิํ ฐเปตฺวา หีนปณีเต คเหตฺวา นว นว โกฏฺฐาสา กาตพฺพาฯ หีนสฺมิํเยว หิ หีนํ อตฺถิ มชฺฌิมํ อตฺถิ ปณีตํ อตฺถิฯ ปณีตสฺมิมฺปิ หีนํ อตฺถิ มชฺฌิมํ อตฺถิ ปณีตํ อตฺถิฯ ตถา หีนหีนสฺมิํ หีนํ, หีนหีนสฺมิํ มชฺฌิมํ, หีนหีนสฺมิํ ปณีตํฯ หีนมชฺฌิมสฺมิํ หีนํ, หีนมชฺฌิมสฺมิํ มชฺฌิมํ, หีนมชฺฌิมสฺมิํ ปณีตํฯ หีนปณีตสฺมิํ หีนํ, หีนปณีตสฺมิํ มชฺฌิมํ, หีนปณีตสฺมิํ ปณีตนฺติ อยเมโก นวโกฯ ปณีตหีนสฺมิมฺปิ หีนํ นาม อตฺถิ, ปณีตหีนสฺมิํ มชฺฌิมํ, ปณีตหีนสฺมิํ ปณีตํฯ ตถา ปณีตมชฺฌิมสฺมิํ หีนํ, ปณีตมชฺฌิมสฺมิํ มชฺฌิมํ, ปณีตมชฺฌิมสฺมิํ ปณีตํฯ ปณีตปณีตสฺมิํ หีนํ, ปณีตปณีตสฺมิํ มชฺฌิมํ, ปณีตปณีตสฺมิํ ปณีตนฺติฯ อยํ ทุติโย นวโกติ ทฺเว นวกา อฏฺฐารสฯ